Programmaleider Marianum promoveert op formatief toetsen in het voorgezet onderwijs

Op vrijdag 2 december jl. is Christel Wolterinck, programmaleider Onderwijs & Onderzoek van Scholengemeenschap Marianum, gepromoveerd aan de Universiteit Twente in Enschede. Ze verdedigde haar proefschrift ‘Teacher Professional Development in Assessment for Learning’ met daarin inzichten uit vijf jaar onderzoek naar Formatief toetsen in het voortgezet onderwijs. Deze bijzondere mijlpaal werd later die dag gevierd op Scholengemeenschap Marianum in Groenlo.

Het project Formatief Toetsen in het voorgezet onderwijs is een samenwerking tussen de Universiteit Twente, SLO en Stichting Carmelcollege (waar Marianum onderdeel van uitmaakt). Tijdens het onderzoek was de overkoepelende onderzoeksvraag: hoe kunnen leraren ondersteund worden bij het ontwikkelen van hun competenties voor formatief toetsen?

Waarom formatief toetsen?
Wolterinck vertelt enthousiast: ‘Met formatief toetsen kan het lesgeven en leren verbeterd worden. Het kan leiden tot betere leerresultaten van leerlingen. Toch is de toepassing ervan in het Nederlandse onderwijs nog beperkt (Kippers et al., 2018). Uit onderzoek van de Universiteit Twente komt naar voren dat leraren deze manier van toetsen beter zouden kunnen inzetten in hun dagelijkse lespraktijk dan dat nu vaak gebeurt. En ook, dat zij leerlingen nog meer kunnen betrekken bij het proces van formatief toetsen. Tegelijkertijd is bekend dat leraren het lastig vinden om formatief toetsen in hun klas in te voeren; het is een complexe vaardigheid. Een trainingsprogramma helpt leraren op weg’.

Wat is formatief toetsen?
Toetsing van leerlingen kan op verschillende manieren ingezet worden. ‘Dit gebeurt nu met behulp van proefwerken en overhoringen waarbij cijfers de vorderingen uitdrukken en een eindoordeel geven’, geeft Wolterinck aan. ‘Toetsing kan echter ook worden ingezet als instrument om onderwijs op maat aan te bieden. Dat heet formatief toetsen. Hierbij wordt informatie uit toetsen door leraar en leerling gebruikt om onderwijs- en leeractiviteiten aan te passen aan de leerbehoeften van leerlingen, met als doel het leerproces van leerlingen waar nodig bij te sturen en te verbeteren. Deze manier van toetsing geeft leerlingen inzicht in wat en hoe ze leren, hoe ze zichzelf kunnen beoordelen en hoe ze hun leerproces kunnen sturen (zelfregulerend leren).’

Les formatief maken
‘Uit onderzoek blijkt dat leraren het lastig vinden om formatief toetsen in hun klas in te voeren, omdat het een complexe vaardigheid is’, vertelt Wolterinck verder. ‘Een trainingsprogramma helpt leraren op weg en docenten hun lessen formatiever inrichten door kleine stapjes te nemen’, vertelt Wolterinck verder. ‘Een docent kan zijn les opnemen en daarop zelfreflectie toepassen. Ook kunnen zij criteria en leerdoelen met andere docenten delen en kijken hoe deze eruit zien en van elkaars lessen leren. Wat werkt goed en wat niet? Als leerlingen een presentatie moeten houden bijvoorbeeld, kunnen docenten samen met leerlingen de succescriteria opstellen en niet alleen de docent zelf. Daarbij kunnen ze voorbeelden van goede en minder goede presentaties gebruiken en vragen of leerlingen dit kunnen benoemen. Zo kunnen leerlingen zélf ervaren wat succes is en ontwikkelt een docent samen met de leerling een neus voor kwaliteit’.